Dziedziczenie – odrzucenie spadku w imieniu małoletniego

Każdy z nas może w dowolnym momencie życia spisać testament, w którym wskaże, kto ma odziedziczyć jego majątek. W przypadku braku testamentu dziedziczyć będą bliscy w kolejności wyznaczonej przez przepisy prawa spadkowego.

Osoby z kręgu spadkobierców mogą zrezygnować ze swojego udziału w spadku poprzez odrzucenie spadku lub zrzeczenie się go. Rodzice mogą też odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka, co związane jest z dodatkowymi formalnościami.

Dziedziczenie ustawowe

Polskie prawo przewiduje dwa sposoby powołania do spadku: na podstawie ustawy i testamentu. Do dziedziczenia ustawowego dochodzi w dwóch przypadkach:

• gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu lub
• gdy żadna z osób, które powołał w testamencie do spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Do dziedziczenia na podstawie Kodeksu cywilnego są powołani bliscy zmarłego w ściśle określonej kolejności. Kolejność dziedziczenia ustawowego przedstawia się następująco:

• małżonek i dzieci,
• małżonek i rodzice,
• rodzice i rodzeństwo,
• dziadkowie,
• pasierbowie.

Każda kolejna grupa osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego wchodzi w grę wtedy, gdy brak jest osób uprawnionych do dziedziczenia z grupy poprzedniej.

Jeśli małżonek dziedziczy razem z dziećmi spadkodawcy, to dziedziczą oni w częściach równych. Przewidziany jest od tego jeden wyjątek: część, która przypada małżonkowi, nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Zasada ta znajdzie zastosowanie, jeśli spadkodawca pozostawił po sobie co najmniej czworo dzieci.

Jeśli zmarły nie miał żadnej rodziny, która mogłaby dziedziczyć lub wszyscy uprawnieni odrzucili spadek, dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce jego zamieszkania znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa.

Dziedziczenie ustawowe a dziedziczenie testamentowe

W dowolnym momencie życia każdy może spisać testament – samodzielnie (przepisy wymagają, by w całości został sporządzony odręcznie) lub u notariusza. Wprawdzie za sporządzenie aktu notarialnego trzeba zapłacić, ale dzięki tej formie dokument ma moc urzędową i w przyszłości trudniej będzie go podważyć niż testament prywatny.

Ponadto notariusz może bezpłatnie zarejestrować ostatnią wolę w Notarialnym Rejestrze Testamentów. To ogólnopolska baza, w której błyskawicznie można sprawdzić, czy zmarły pozostawił dyspozycje majątkowe na wypadek śmierci. W przypadku testamentu sporządzonego samodzielnie testator musi zaufać wskazanej osobie, że ta po jego śmierci ujawni spadkobiercom dokument.

O ile do dziedziczenia ustawowego są powołane określone osoby w ściśle wskazanej kolejności, to w testamencie można powołać do dziedziczenia dowolną osobę, również niespokrewnioną, a także organizację społeczną, charytatywną lub instytucję.

Zrzeczenie się dziedziczenia a odrzucenie spadku

Osoba z kręgu spadkobierców ustawowych może nie być zainteresowana dziedziczeniem. Nie ma obowiązku przyjmowania spadku – przepisy przewidują jego odrzucenie albo zrzeczenie się. Choć nazwy brzmią podobnie, są to odrębne instytucje prawa cywilnego i różnią się od siebie formą zawarcia i skutkami.

Zrzeczenie się dziedziczenia następuje w formie umowy jeszcze za życia potencjalnego spadkodawcy (jeśli spadkobierca nie zdążył doprowadzić do zawarcia tej umowy, to po śmierci bliskiego nie będzie już mógł tego zrobić).

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia musi być zawarta pod rygorem nieważności w formie aktu notarialnego. Osoba z kręgu spadkobierców ustawowych rezygnuje z prawa do spadku, w tym – do zachowku.

Skutki zawarcia umowy wejdą w życie dopiero po śmierci spadkodawcy, a spadkobierca traktowany będzie tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Wyłączeni z dziedziczenia są także jego zstępni (dzieci, wnuki), chyba że ustalono inaczej. Strony, czyli spadkodawca i jego bliski, mogą uchylić umowę zrzeczenia się spadku, jeśli dojdą do wniosku, że jednak chcą, by spadkobierca dalej znajdował się w kręgu spadkobierców.

Umowa zrzeczenia się spadku najczęściej wykorzystywana jest przez spadkobierców, którzy nie chcą dziedziczyć, bo nie czują się związani z przyszłym spadkodawcą lub też otrzymali już od niego przysposobienia i chcą, by majątek trafił po jego śmierci do innych spadkobierców.

Przykładowo, spadkodawca ma troje dzieci. Jednemu z nich podarował nieruchomość i doszli wspólnie do wniosku, że reszta majątku ma przypaść wyłącznie dwojgu pozostałych dzieci i małżonkowi, tak by nikt nie czuł się pokrzywdzony. Zawierając umowę zrzeczenia się spadku bliscy regulują tę kwestię i w przyszłości nie dojdzie między spadkobiercami do sporów.

Zrzeczenie się spadku dotyczy tylko dziedziczenia ustawowego. W przypadku powołania do spadku w testamencie spadkobierca, który nie chce dziedziczyć, może odrzucić spadek. Odrzucenie spadku jest dostępne także dla spadkobierców ustawowych, którzy dopiero po śmierci spadkodawcy doszli do wniosku, że nie chcą po nim dziedziczyć (na przykład zorientowali się, że na spadek składają się same długi).

Spadkobiercy, którzy dziedziczą z testamentu lub ustawowo (i nie zawarli umowy o zrzeczenie się dziedziczenia) i nie chcą przejmować odpowiedzialności za długi spadkowe, mogą odrzucić spadek w całości.

Odrzucenie spadku może nastąpić przed sądem rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania albo dowolnie wybranym notariuszem. Składający wniosek musi być pełnoletni. Przepisy przewidują, że wniosek musi zostać złożony w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania (a więc niekoniecznie od dnia śmierci spadkodawcy, lecz od dnia, w którym dowiedział się, że jest powołany do spadku).

Odrzucając spadek przed notariuszem, spadkobierca musi podać dane osób wchodzących w dalszej kolejności w krąg spadkobierców ustawowych. Następnie notariusz przesyła do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy wypis aktu notarialnego zawierającego oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego

Rodzice lub opiekun prawny małoletniego dziecka mogą odrzucić spadek w jego imieniu. Dojdzie do tego, jeśli uznają, że przyjęcie spadku byłoby dla dziecka niekorzystne, bo składają się na niego głównie długi. Jako że jest to czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu, na odrzucenie spadku muszą uzyskać zgodę sądu opiekuńczego.

Wniosek o udzielenie zgody na odrzucenie spadku przez małoletniego rodzice lub opiekunowie prawni składają do Wydziału Rodzinnego i Nieletnich sądu właściwego dla miejsca zamieszkania małoletniego dziecka.

Po uzyskaniu zgody sądu rodzinnego rodzic lub opiekun małoletniego dziecka niezwłocznie składa oświadczenie o odrzucenie spadku w imieniu dziecka:

• u notariusza albo
• w sądzie właściwym dla miejsca zamieszkania lub pobytu małoletniego.

Na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka rodzic (opiekun) ma 6 miesięcy, licząc od złożenia przez siebie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Niedotrzymanie tego terminu skutkować będzie przyjęciem spadku przez małoletniego z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że dziecko-spadkobierca będzie odpowiadać za długi, które spoczywały na spadkodawcy, do wysokości wartości aktywów wchodzących w jego majątek.

Artykuł powstał przy współpracy z firmą windykacyjną BEST S.A.